Türkiye’nin Siyasi Tarihinde CHP ve Çok Partili Demokrasi Süreci

Türkiye cumhuriyeti’nin siyasi tarihi, kökleri Sivas kongresine dayanan cumhuriyet halk partisiyle başlamıştır. Çok partili düzene geçilme süreci boyunca iktidarı sürdüren cumhuriyet halk partisinin ilk kurultayı 1919 yılında toplanan Sivas kongresidir. Kuruluş yıllarında hak fırkası diye anılan parti, daha sonraları cumhuriyet halk fırkası ismiyle anılmaya başlamıştır.

Milli mücadele zaferi sonrası, Mustafa Kemal, ülke çapında büyük bir siyasi örgütlenmeye girişmiştir. Bunun ardından 1923’de yapılan seçimlerde tek liste ile girerek bir vekil dışında bütün vekilleri almayı başarmıştır. Lozan antlaşmasının kabul edilmesi nedeniyle, mecliste yoğun tartışmalar başlamıştır. Bu tartışmalar sonucu Mustafa Kemal 9 umde adı verilen siyasi programı yayınladı ve sonrasında içişleri bakanlığına verilen dilekçeyle, kendisine bağlı milletvekillerinden oluşan halk fırkasını kurmuştur..

29 Ekim 1923 tarihinde, halk fırkası 158 milletvekiliyle cumhuriyet’i ilan etti ve Mustafa Kemal paşa’yı cumhurbaşkanı seçerek Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk cumhurbaşkanını ilan etmiş oldu. Kısa sürede yapılan değişikliklerden, halifelin kaldırılması ve bunun gibi bazı köklü değişikliklerden rahatsız olan, milli mücadele’nin önemli kadrolarından olan Kazım Karabekir, Rauf Orbay, Adnan Adıvar ve Ali Fuat Cebesoy gibi bazı milletvekilleri millet meclisinde ayrı bir grup oluşturarak Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası’nı kurdular. Bu parti kurulmadan bir hafta önce Halk Fırkası’nın ismi Cumhuriyet Halk Fırkası olarak değiştirilmişti. Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası, şeyh said isyanı’ndan sonra kapatılıp önemli üyeleri idam edilmiş ya da siyasetten uzaklaştırılmıştır. Bu olayların sonucu olarak Cumhuriyet Halk Fırkası, 1946 yılına kadar seçimlere tek parti olarak katıldı.

1935 yılında toplanan dördüncü kurultay’da partinin ismi dil devriminin getirdiği yenilikleri yansıtacak şekilde Cumhuriyet Halk Partisi olarak değiştirildi. İsminin değiştirilmesinden 2 yıl sonra, Cumhuriyet tarihinin en büyük isyanlarından birisi olan Dersim İsyanı patlak verdi. Dersim isyanı, Dersim katliamı veya Dersim Tenkil Harekatı olarak adlandırılan askeri harekat sonucu bastırılmıştır.

Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk’ün 10 Kasım 1938 tarihinde hayata veda etmesi sonucu, 11 kasım günü toplanan meclis, TBMM Malatya milletvekili İsmet İnönü’yü oybirliği ile Türkiye Cumhuriyetinin ikinci cumhurbaşkanı olarak göreve getirmiştir. İsmet İnönü, Atatürk’ün son başbakanı olan Celal Bayar’ı hükümeti kurmakla görevlendirdi. Devletin tek partisi, tek idarecisi ve yönlendiricisi olan chp ilk olağanüstü kurultayını aynı yıl içerisinde 26 Aralık günü yaptı. Bu kurultayda İsmet İnönü partinin değişmez genel başkanı seçildi ve vefat eden Atatürk Ebedi Şef ilan edildi. Atatürk’den sonra Türkiye Cumhuriyeti’nin ikinci cumhurbaşkanı olan İnönü, Dünya basınında uzun süre yer almıştır.

1945 yılında Sovyet Rusya’nın daha önce Türkiye ile imzaladığı dostluk anlaşmasını yenilemeyeceğini açıklaması ve yeniden anlaşma şartı olarak boğazlarda hak iddia etmesi Türkiye’yi ABD’ye yakınlaştırdı. Ama bu yakınlaşma için Türkiye çok partili sisteme geçmeliydi. 1946 yılında Celal Bayar genel başkanlığında demokrat parti kuruldu ve Türkiye’de bir çok değişimin yaşanacağı çok partili demokrasi süreci başlamış oldu.

Yorum yapın