Türkiye’nin bir zenginliği olarak ifade edebileceğimiz cemaatler, “milletin imanını selamete erdirme” çabası için farklı tarikleri seçen aynı düşüncedeki insanlar olarak da nitelendirilebilir. Hepsinin amacı bir, ancak seçtikleri hizmet yolu farklı. Kendi içlerinde bölünmeleri ve tatlı bir rekabet içerisinde olmaları da bir diğer özellikleri.
Çoğunlukla kurdukları vakıflar aracılığıyla hareket ediyorlar. Kimileri de neredeyse holdingleşmiş durumda. Postluk bazen babadan oğula, bazen kardeşlere geçiyor. Cemaatlerin bazılarının siyasetle çok yakın bağları var, bazıları politikayla ilgilenmiyor. Ancak tüm Türkiyenin her bölgesinde günlük hayatı ve insan ilişkilerini etkiliyorlar. Tarikatları, kurucularını, etkili oldukları bölgeleri, yaklaşımlarını araştırdık, haritasını çıkardık.
İSTANBUL-KAYSERİ -DÜZCE-ANKARA
Kadiri Muhammediye
Kadiri tarikatı kökenli Muhammediye kolu İstanbul, Ankara, Kayseri ve Düzcede güçlü. Lideri Şeyh Seyyid lakabını kullanan Muhammed Ustaoğlu. 1987de imamlıktan emekliye ayrılan Ustaoğlu, İstanbulda yaşıyor. Kendisinden sonra yerine geçmesine kesin gözüyle bakılan oğlu Muhittin Ustaoğlu da Diyanet İşlerinde görevli, Düzcede imamlık yapıyor. Cemaatin Kayseri vekili Muammer E. Almanya vekili Şükrü Oral. Muhammediye, tarikat şeceresini Kadiri tarikatının kurucusu Abdülkadir Geylaniye dayandırmakla birlikte kendisini Nakşibendi ve Mevlevi geleneğinin parçası kabul ediyor. Zikir törenlerinde zaman zaman yaklaşık bin kişiyi buluşturmayı başarıyor.
KÜTAHYA
Halveti tarikatının Şabaniye Kolu
Şeyhlik postunda Mehmet Dumlu oturuyor. Türkiyenin en aktif Halveti tarikatı olarak biliniyor. Düzenli yaptıkları zikir törenlerine kadın ve erkeğin bir arada katılmasıyla tanınıyorlar. Kütahya merkezli cemaatin zikir törenlerine İstanbulun yanı sıra, Bursa, Uşak, Eskişehir, Ankara ve Afyondan da geniş katılımlar oluyor.
ANKARA-VAN-Ş. URFA-İSTANBUL
Hizb-ut Tahrir
Grup kendisini “İdeolojisi İslam olan parti” olarak tanımlıyor. Adlarını Hizb-ut Tahrir Türkiye sözcüsü Yılmaz Çelikin İstanbul Fatih Camiindeki basın açıklamasıyla duyurdular. Ankara ve İstanbulun yanı sıra Şanlıurfa ve Vanda da güçlü oldukları biliniyor. Örgüt çalışmalarını Ankara merkezli Köklü Değişim adlı dergi çevresinde sürdürüyor.
ANKARA- ANTALYA
Galibiler
Kadiri-Rufai tarikat geleneğinden gelen cemaatler arasında tarikatlığını ilan eden tek kol. Şeyhleri Hacı Galip Hasan Kuşçuoğlu. Zikirde şiş çekmeleriyle tanınıyorlar. Her perşembe akşamı Ankaranın Hüseyingazi semtindeki Tevhid Camiinde yaptıkları zikre yaklaşık 3 bin kişi katılıyor. Müritlerin çoğu çevredeki sitelerin esnafı. Şeyh Kuşçuoğlu kendisini şöyle tanımlıyor: “Mezhep olarak Hanefi; meşrep olarak Alevi; yol olarak Kadiri-Rufai Galibiyiz.” Faaliyetlerini, şeyhin adını taşıyan eğitim vakfı kanalıyla sürdürüyor. Cemaat Antalyada da faaliyette.
ERZURUM
Nurcu Kırkıncı Hoca Grubu
Said Nursinin ölümünden bu yana Nurcular 10dan fazla gruba bölündü. En etkin grup Fethullah Gülen cemaati. Ancak, Nurcular içinde bir isim var ki, Said Nursinin ölümünden bu yana “talebeler” içindeki saygın önder konumunu hiç kaybetmiyor. Bu isim, Nurcular arasında Kırkıncı Hoca olarak tanınan Mehmet Kırkıncı. Said-i Nursinin, “Evlerinizi medrese yapın” çağrısına uyup Erzurum Karanlık Kümbet Medresesini kuran Kırkıncı, yaşamını burada sürdürüyor. 12 Eylül darbesinden iki yıl sonra MGK Başkanı Genelkurmay Başkanı Kenan Evrene mektup yazan Kırkıncı Hoca, “Dini güçlendirmek, milleti güçlendirmektir” demiş, ima yoluyla da olsa anayasa referandumunda cemaat desteğine karşılık, cemaate destek arzusunu dile getirmişti. Bu tavrı nedeniyle Nurcular arasında eleştirilse de, müridleri ve Güleni Nurcu yapan hocası olduğu için, Gülen Cemaati taraftarları arasında özel bir otoriteye sahip.
TRABZON
İcmalciler
Kadiri Tarikatının İcmal Kolunun lideri Haydar Baş son dönemde çalışmalarını Bağımsız Türkiye Partisi adıyla sürdürüyor. Parti, 3 Kasım 2002 seçimlerden büyük bir yenilgiyle çıktı. Ulusal televizyon ve günlük bir gazetenin sahibi Haydar Başın Türkiyenin en zengin cemaat liderleri arasında olduğu iddia ediliyor. Trabzon ve çevresinde güçlü. Başın ismi Trabzondaki rahip cinayeti sonrasındaki tartışmalarda geçmişti.
İSTANBUL-BURSA
Cerrahiler
Halveti tarikatına dayanıyor. Dergahları, İstanbulda Fatih-Karagümrü kteki Kethüda Canfeda Hatun Camii bitişiğinde. Zikirlerinde, müzik ve ibadet dışında hiçbir şey konuşulmuyor. Müritleri arasında çok sayıda tanımış ses sanatçısı bulunuyor. Tarikatın Tophanedeki Kadiriler yokuşundaki Kadirhanesinde düzenlenen zikir törenleri neredeyse turistikleşmiş durumda. Kadirhanenin şeyhi Ahmet Misbah Erkmenkul. Celvetiye tarikatına bağlı İsmail Hakkı Bursevi tarafından kurulan Hakkıye kolunun müritleri ise en çok Bursada yaşıyor. Kurucularının adını taşıyan bir vakıfları var.
İSTANBUL-ANKARA-Ç ORUM-BOLU
Uşşakiler
Halveti Tarikatının bir kolu Uşşakiye. Merkezi İstanbul Kasımpaşa. Kurucusu Pir Hüsameddinin türbesi de bu semtteki aynı isimli camide. Tarikatı kamuoyuyla tanıştıran isim İbrahim İpek. Uzun yıllar sessiz faaliyet gösteren tarikat onunla birlikte ün kazandı, İpek Yolu adlı yeni bir cemaat oluştu. İpekin 2000 yılında ölümünün ardından posta 44 yaşındaki eski milli güreşçi Fatih Nurullah oturdu. Nurullah tarikat nüfusunu artırmak için herkese açık kutlamalar, piknikler düzenliyor; zikirleri tarikat üyesi olmayanlara da açıyor. Tarikatın Kasımpaşadaki merkezi her sene Boluda ve Çorumda düzenlediği “Devran” adlı zikir törenleriyle tanınıyor. Boludaki son devrana 2 bin kişi katılmıştı.
ADIYAMAN-ANKARA- AFYON-SAKARYA-İ STANBUL
Menzilciler
Nakşibendi Tarikatının Menzil Kolu adını Adıyamanın Menzil köyünden alıyor. Cemaatin en ünlü ismi, uğradığı zehirli iğne saldırısından bir süre sonra hayatını kaybeden Raşit Erol. Şeyh postunda şimdi kardeşi Abdülbaki Erol oturuyor. Şeyh adaylarından Fevzettin Erol ise şimdilik cemaatin Ankara ve Afyon örgütlenmesini yönetiyor. Menzilcilerin Ankara çevresi “Semerkant Grubu” olarak da adlandırılıyor. Fevzettin Erol, yılın bir bölümünü de Afyondaki merkezde geçiriyor. Cemaat ekonomik gücünü özellikle kendilerine derviş adını veren müritlerin kurduğu şirketlerin belediyelerden aldığı ihalelerle arttırıyor. Raşit Erolun “İmanı kurtarmanın ve pekiştirmenin kafi olduğu bir devir yaşıyoruz” anlayışıyla hareket eden cemaatin Adıyaman Menzil ve Ankara merkezleri özellikle alkol bağımlılığından kurtulmak isteyen kişilerin ilgi odağı.
SİİRT- ANKARA- İSTANBUL- ELAZIĞ
Tillocular Kurucuları Sultan Memduh Hazretlerinin türbesinin bulunduğu Siirtin Tillo beldesi manevi merkezleri. Süryanice “Yüksek Ruh” anlamına gelen Tillo geleneği Kadiri Tarikatının en güçlü kollarından. Siyasete uzak durmaları nedeniyle İcmalcilerden, Kadiri-Rufai geleneğinde faaliyet sürdürmesi nedeniyle de Galibilerden ayrılıyor.
HATAY-GAZİANTEP-Ş ANLIURFA- KİLİS-MARDİN- BATMAN
Hazneviler:Türkiye Kürtleri arasında en güçlü Nakşibendi cemaatlerinden biri. Merkezi Suriyede. Hatay, Gaziantep, Şanlıurfa, Mardin ve Batman da örgütlüler. Cemaatin şeyhi Muhammed Haznevi yılda en az bir kez Türkiyeye gelip, zikir törenlerini yönetirdi. Geçen yıl öldüğünde, binlerce Türk müridinin cenaze töreni için Suriyeye geçmek istemesi haber bültenlerine konu olmuştu. Şeyhliği Muhammed Haznevinin oğlu Muhammed Muta Haznevi üstlendi.
SAKARYA-DÜZCE- BURSA
Hakikatçılar :Hemen hemen tüm cemaatlere karşı yürüttüğü mücadeyle tanınan Hakikatçıların şeyhi Ömer Öngüt. Adapazarında yaşıyan Öngüt, Cemalettin Kaplan, Fethullah Gülen, Necmettin Erbakan, Süleymancılar, İsmailağa Cemaati ve Diyanete yönelik ağır eleştiri içeren kitaplarıyla tanınıyor. Sakarya başta olmak üzere Düzce, Bursa ve Ankarada önemli sayıda müride sahip. Tarikat, şeyhe mutlak itaat ilkesiyle yaşıyor.
KAYSERİ
NakşibendiYahyalı Cemaati :Kayseride Gülen Cemaatiyle birlikte en güçlü dini grup. Nakşibendi tarikatının Anadoludaki en önemli kolları arasında. Yahyalı Hacı Hasan Efendiden alıyor adını. Şimdi şeyh postunda oturan kişi Ramazan Dinç. Cemaat, Kayserideki sanayi gelişimine paralel olarak hızla büyüdü. Müritleri arasında Kayserinin önde gelen işadamları bulunuyor.
İSTANBUL
Işıkçılar :Seyit Abdülhalim Arvasiye bağlı Hüseyin Hilmi Işıkın kurduğu cemaat günümüzde İhlas Holding şemsiyesi altında büyüdü. Cemaatin lideri Enver Örenin rahatsızlığı ve İhlas Finansa el konulması cemaatin güç kaybetmesine neden oldu.
TÜRKİYENİN EN YAYGIN İKİ CEMAATİ
Gülen Cemaati ve Nurcular
Türkiyenin tarikat ve cemaat haritasında Nurcular ağırlıklı yer işgal ediyor. Tarikatın en ünlü ismi Fethullah Gülenin etkinlik alanı Türkiyenin tüm illerini kuşatıp, tarikat okulları kanalıyla Afrikadan Uzakdoğuya uzanıyor. 1941 doğumlu Gülen, 1970lerden itibaren Nur hareketi içinde gözyaşı eşliğindeki vaazlarıyla kendi yolunu çizdi. Akyazılılar ve Türkiye Öğretmen Vakfı gibi kuruluşlarla başlayan örgütlenmesi bugün büyük bir ekonomik ve siyasi güce dönüşmüş durumda. Cemaatin medyadan eğitime, finansa, sağlık sektörüne kadar pek çok alanda yatırımı bulunuyor. Gülen uzun süredir ABDde yaşaması, olası vefatı sonrasında bu büyük ekonomik gücün nasıl paylaşılacağı belli değil. Nur cemaatinin içinde adı sık geçen diğer gruplar şunlar: Liderliğini Mehmet Kutluların yaptığı Yeni Asyacılar (İstanbul), liderleri İzzet Yıldırım, Hizbullah tarafından kaçırılıp öldürülen Med-Zehra Vakfı çevresi (Doğu-Güneydoğu Anadolu), Müslüm Gündüz liderliğindeki Aczmendiler (Elazığ-İstanbul) , Yeni Nesilciler, Yazıcılar
Süleymancılar:Cemaatin kurucusu Süleyman Hilmi Tunahan, soyunu Nakşibendi Şeyhi Selahaddin İbni Seracettin e dayandırıyor. Zamanla bağımsız bir yol izledi. Kurduğu Kuran kurslarından yetişen öğrenciler, hocalarının mehdiliğine iman edip, Süleymancılar cemaatini oluşturdu. Ege ve Akdeniz bölgelerinde güçlenen Süleymancılar zamanla tüm yurda yayıldı. Faaliyetlerini “kurs ve okul talebelerine Yardım Dernekleri” adı altında yürütüyor. Hakikatçıların şeyhi Ömer Öngüt, Süleymancıları “Dinleri Süleymancılık, imanları para, huyları gasp, meslekleri de dilencilik olan bir cemaat” olarak adlandırıyor. Türkiyenin her ilinde en az bir Kuran kursuna sahip cemaatin, kurs ve öğrenci yurtlarının toplam sayısının 1500ü bulduğu söyleniyor. Tunahan ın ölümünün ardından cemaat liderliğine Kemal Kaçar geçti. Onun vefatı sonrasında ise cemaat her ne kadar reddedilse de iki kardeş Ahmet Denizolgun ile Beyazıt Denizolgun arasında bölündü.
İSTANBUL-ANKARA
İskenderpaşa Cemaati:Geçmişi 1800lü yıllara, Ahmed Ziyaüddin Gümüşhanevine uzanıyor. Uzun süre, Gümüşhanevi tekkesi cemaate ismini verdi. Mehmet Zahit Kotku şeyhlik postuna oturduktan sonra, görev yaptığı İskenderpaşa Camii tarikata ismini verdi. Kotkunun ölümünden sonra liderliğe geçen damadı Prof. Esad Coşan da 2001 Şubatında Avustralyada trafik kazasında öldü. Post oğlu Nurettin Coşana kaldı. Esat Coşan, tarikatı kurduğu vakıflar sayesinde büyüttü. Bunların en etkini Hakyol Vakfı. Koşan, İlim Kültür ve Sanat Vakfı ile Sağlık Vakfını da kurarak örgütlenmeyi genişletti. “Hanım Dernekleri”yle kadın örgütlenmesine yöneldi. Şu andaki lider Nurettin Coşan, dini eğitiminin yanı sıra New Yorkta işletme öğrenimi gördü. Babasının isteğiyle 1996da aile şirketi Server Holdingin yöneticiliğini üstlendi. Ticari faaliyetleri ve seyahatleri nedeniyle liderlik görevini yerine getiremediğini iddia eden bir grubun muhalefet başlattığı ve tarikattan koptuğu söyleniyor. Siyasetin birçok önemli ismi cemaatle gönül birliği içinde: Eski cumhurbaşkanı Turgut Özal, başbakana Recep Tayyip Erdoğan, Korkut Özal, maliye bakanı Kemal Unakıtan, bir dönem için dahi olsa Necmettin Erbakan. İskenderpaşa Tarikatının bir de siyasi partisi var: “Sağduyu Partisi.” Recep Tayyip Erdoğanın, 3 Kasım 2002 Seçimleri sonrasındaki ilk cuma namazını Ankaranın Dikmen semtindeki Mehmet Zait Kotku Camiinde kılması bu gönül bağının sembolik işareti olarak değerlendiriliyor.
İZMİR-MANİSA-AYDIN
Melamiler:Melami Tarikatının kamuoyu önüne çıkan en önemli ismi Ahmet Arslan. Emekli astsubay Arslan, Şeyh Hasan Özlemin 1996da ölümünün ardından posta oturdu. 66 yaşındaki Arslan, Manisanın Salihli ilçesinde yaşıyor. Cemaatin Aydın, Adana, Uşak ve İzmirde mürit grupları bulunuyor. Tarikatın diğer önemli ismi Davud Yılmaz. 73 yaşında, İzmirde yaşıyor ve küçük bir cemaati kontrol ediyor. İstanbulda da takipçileri var. “İbadet gizli, gösterişsiz olmalı” yaklaşımını savunan Melamiler genellikle ev toplantılarında bir araya geliyor.
İSTANBUL-KONYA- ANKARA
Erenköy Cemaati :Kökleri Kelami Dergahına ve şeyhi Erbilli Mehmet Esata dayanıyor. Mehmet Esat, tekkeler kapatılınca Erbildeki arazilerini satıp, İstanbula yerleşti. Erenköyde bir köşk aldı, cemaatin temellerini attı. Menemen Ayaklanmasına karıştığı iddiasıyla gözaltındayken rahatsızlanıp hayatını kaybetti. Erenköy Cemaati, Mehmet Esatın halifesi Mahmud Sami Ramazanoğlunca kuruldu. Nakşibendi geleneği içinde, esnaf ve işadamlarının kolu olarak biliniyor. Ramazanoğlunun ardından cemaatin dini sorumluluğunu Musa Topbaş üstlendi. Onun ölümüyle üç isim ön plana çıktı: Yeni Şafakın eski başyazarı Ahmet Taşgetiren, Eymen Topbaş ve Konyada yaşayan Tahir Büyükkörükçü. Şeyh postuna Büyükkörükçünün oturduğu ileri sürülüyor. Konyada Erenköy Mahallesinde yaşayan Büyükkörükçü bir dönem Milli Selamet Partisi milletvekilliğ i de yapmıştı. Erenköy Cemaatinin Ankara örgütlenmesini ise Muradiye Vakfı yürütüyor.
İSTANBUL
İsmailağa Cemaati :Kurucusu Ebuishak İsmail Efendi, 1723te Fatihte adını taşıyan camiyi inşa ettirdi. Ölümünden sonra cemaati tarikat yoluna girdi. Şeyh Batumlu Ali Haydar Efendi, 1960da ölene kadar liderliği yürüttü. Görevi İsmail Ağa Camii imamı Mahmut Ustaosmanoğlu devraldı. Cemaat İstanbulun merkezi Fatihte, Türkiyenin en dikkat çeken İslami gettosunu oluşturdu. Sarık, şalvar ve cübbeli giyimleriyle diğer Nakşibendi gruplarından ayrılıyorlar. İsmailağa Cemaati, Ustaosmanoğlunun kökeni nedeniyle İslami gruplar içinde “Oflular” olarak da tanınıyor. Cemaatin önde gelen bazı isimlerinin Salih Mirzabeyoğlu liderliğindeki İBDA-C ile birlikte hareket etmesi, grubun radikalleşme potansiyelinin bir kanıtı gösteriliyor.
Temel olarak ülkemizde hizmet veren cemaatleri bu şekilde sıralayabilmek mümkün. Her biri kendine has bir hiyerarşiye sahip olan, kendine özgü kurallara sahip olan bu cemaatler ülkemizin zenginlikleri olarak yorumlanmalı.