Çok ağır seyreden yüksek ateşli enfeksiyon hastalıkları, bazı metabolik hastalıklar, ağır kazalar, zehirlenmeler, boğulmalar, yanıklar sırasında hastanın etrafla ilgisini kesmesi, yaşamla ilgili vücut fonksiyonlarının en alt düzeye inmesi durumu olarak tanımlanabilir. Vak’anın ağırlık derecesi ile orantılı olarak bu durum kısa süreli geçici veya hastanın ölümüne kadar hiç bir uyarıya cevap veremeyecek kadar ağır olabilir.
Klinik Dereceleri :
Somnolan : Eğer hasta hafif bir sarsma veya yüksek tonda bir sesle ismi söylenerek çağırıldığında, uyandırılabilirse somnolan denilir. Uykuya dalmadan sorulara mantıklı cevaplar verebilir.
Stupor : Uyandırmak için kuvvetli uyarana gereksinim vardır ve uyandırıldığında cevaplar mantıklı değildir.
Koma : Hasta herhangi bir uyaranla uyandırılamaz. Komanın başlangıcındaki semikoma durumunda pupilla ışık reaksiyonu, kornea refleksi, kol ve bacaklarda iğnelenmeye karşı cevap henüz vardır.
Derin Koma : Bütün bu refleksler tam kaybolur, hasta yaşamını sürdürür fakat bilinci tam kaybolmuştur.
Bilinç, beyinin önemli merkezleri olan (pons, medulla oblongata, orta beyin, dorsal hipotalamus ve talamus) beyin çekirdeklerini içine alan santral bir örgütlenme ile sürdürülür. Birbirine bağlı olan bu çekirdekler bir uyarı karşısında beyin korteksini uyanık tutan bir işlevin devamını sağlarlar.
Hastalığın nedeni ne olursa olsun bilinç kaybına yol açan neden, bu hastalık ya da kazanın santral sinir sisteminin birbirine bağlı önemli merkezlerini olumsuz yönde etkilemesidir.
Bilinç Kaybı Nedeni Bilinmiyorsa :
Bilincini kaybeden ve nedeni bilinmeyen bir hasta ile karşılaşıldığın zaman akla aşağıdaki olasılıklar gelmelidir :
1 – Herhangi bir nedenle bayılma.
2 – Epilepsi (sara) nöbeti.
3 – Beyin kanaması.
4 – Şeker hastalığı koması.
5 – Alkol koması.
Nedeni Bilinmeyen Bilinç Kayıplarında İlk Yardım :
a – Hastanın çevresi araştırılır. Açık kalmış gaz ocağı, elektrikli araçlar, bir ağırlığın başa düşmesi, dövülme, kendini öldürme girişimi, yanlışlıkla alınan ilaçlar ve yemekten zehirlenme gibi olaylar çevreye bakmakla ortaya çıkabilir. Çevreyle ilgili bir durum varsa hasta derhal iyi havalandırılmış bir odaya alınıp yüzü koyun yatırılmalıdır. Sırtüstü yatırılırsa bilinç kaybı ile gevşeyen dil hava yolunu tıkar, hasta boğulur.
b – Protezi varsa çıkarılır. Ağızda salya veya yiyecek maddeleri varsa temizlenir.
c – Dilini ısırmışsa dişlerini zorlanarak açılıp bir gazlı bez veya mendil sıkıştırılır.
d – Bilincini yitiren bir hastaya su veya herhangi bir sıvı verilmemelidir. Hava yollarına kaçar boğulabilir.
e – Üzerine su dökülme veya tokatlamak hasta için zararlı olabilir.
f – Hastaneye bir sedye üzerinde yüzükoyun konularak taşınılmalıdır. Arabada dik oturmak boğulmaya neden olabilir.